T°n thÜÖng não änh hܪng ljn quan Çi‹m Çåo ÇÙc

The New York Times

Hoàng Quš phÕng dÎch

(VNN)

Hôm nay, các nhà khoa h†c vØa công bÓ r¢ng khi bÎ t°n thÜÖng tåi vùng não ngay sau ÇÀu, cách m¡t vài inch, quan Çi‹m Çåo ÇÙc cûa con ngÜ©i trong các tình huÓng sÓng ch‰t së bÎ thay Ç°i. Theo k‰t quä nghiên cÙu, nh»ng ngÜ©i m¡c phäi v‰t thÜÖng này së s¤n sàng gi‰t ho¥c làm håi ngÜ©i khác n‰u ÇiŠu này bäo vŒ cu¶c sÓng cûa m¶t ngÜ©i khác.

K‰t quä tìm ki‰m là b¢ng chÙng rõ rŒt cho thÃy viŒc con ngÜ©i s¤n sàng gây t°n thÜÖng cho ngÜ©i khác là m¶t vÃn ÇŠ thu¶c vŠ thÀn kinh h†c, m¶t khu v¿c trܧc Çây ÇÜ®c xem là chÎu trách nhiŒm vŠ phân tích và lÆp k‰ hoåch.

Các nhà nghiên cÙu cÛng nhÃn månh r¢ng công trình nghiên cÙu cûa h† tÜÖng ÇÓi nhÕ, trong khi quy‰t ÇÎnh Çåo ÇÙc chÌ mang tính giä thuy‰t; k‰t quä không th‹ d¿ Çoán ÇÜ®c tåi sao có nh»ng ngÜ©i bÎ thÜÖng ho¥c không bÎ thÜÖng së hành Ƕng nhÜ th‰ nào trong tình huÓng sÓng ch‰t. Tuy nhiên, k‰t quä này, ÇÜ®c công bÓ trên tåp chí tr¿c tuy‰n Nature, Çã xác nhÆn vai trò trung tâm cûa vùng não bÎ t°n thÜÖng - khu v¿c thuÿ vÕ não ventromedial, ÇÜ®c xem là khu v¿c phát sinh các cäm xúc xã h¶i nhÜ lòng thÜÖng ngÜ©i.

Trܧc Çây, khoa h†c vÅn tin r¢ng vùng này có vai trò tích c¿c trong viŒc ÇÜa ra nh»ng quy‰t ÇÎnh mang tính Çåo ÇÙc, do vÆy, khi khu v¿c này hay các khu v¿c lân cÆn bÎ t°n thÜÖng ÇŠu së gây tác Ƕng rÃt l§n. Nghiên cÙu m§i k‰t thúc b¢ng viŒc trình diÍn m¶t s¿ bi‰n Ç°i cäm xúc Ç¥c biŒt khi khu v¿c này không ÇÜ®c kích hoåt. Trong hoàn cänh c¿c kÿ Ç¥c biŒt, nh»ng ai bÎ chÃn thÜÖng vùng này thÆm chí s¤n sàng bóp ch‰t m¶t em bé n‰u nhÜ ÇiŠu Çó có th‹ cÙu ÇÜ®c nhiŠu mång ngÜ©i.

Joshua Greene, nhà tâm lš h†c tåi Harvard, m¶t ngÜ©i không hŠ liên quan ljn công trình nghiên cÙu này nhÆn xét: "Tôi cho r¢ng chúng ta Çã có lÆp luÆn Çû thuy‰t phøc vŠ viŒc có ít nhÃt hai hŒ thÓng làm viŒc khi cÀn phäi ÇÜa ra m¶t quy‰t ÇÎnh mang tính Çåo ÇÙc. Trܧc Çây Çã có m¶t hŒ thÓng xúc cäm phø thu¶c vào khu v¿c Ç¥c biŒt này cûa não, ngoài ra còn có thêm m¶t hŒ thÓng khác th¿c hiŒn nh»ng phân tích vŠ l®i ích mà ngÜ©i ta có liên quan".

K‰t quä tìm ki‰m còn liên quan ljn m¶t sÓ vÃn ÇŠ vŠ luÆt pháp. Quan toà có th‹ giäm án khi d¿a vào k‰t quä chøp não, còn các chuyên gia cho r¢ng bÃt kÿ b¢ng chÙng nào vŠ tình trång t°n thÜÖng khu v¿c này cûa não cÛng có th‹ änh hܪng ljn phán quy‰t cûa quan toà trong nhiŠu trÜ©ng h®p Çåo ÇÙc.

Công trình nghiên cÙu m§i tÆp trung vào 6 bŒnh nhân, nh»ng ngÜ©i Çã bÎ t°n thÜÖng n¥ng vùng nào này do m¡c chÙng phình Ƕng måch ho¥c do bÎ khÓi u. Vùng vÕ não chính là khu v¿c dày bao quanh não, nÖi Ç¥c trÜng cûa con ngÜ©i, tÆp trung Ça sÓ các chÙc næng š thÙc nhÜ tÜ duy và ngôn ng». thuÆt ng» ventral còn có nghïa là sát dܧi, còn medial có nghïa là gÀn gi»a. Ÿ ngÜ©i l§n, khu v¿c này có kích thÙc r¶ng b¢ng n¡m tay cûa trÈ em.

Nh»ng ngÜ©i bÎ chÃn thÜÖng khu v¿c này së trª nên dÍ tính, nói nhiŠu, thông minh, nhÜng låi không có khä næng nhÆn ra nh»ng ám hiŒu hay dÃu hiŒu, do vÆy h† trª nên rÃt vøng vŠ. H† cÛng có m¶t sÓ bän næng Çåo ÇÙc khác mà nhiŠu ngÜ©i không có.

Các nhà nghiên cÙu tØ Çåi h†c Iowa và nhiŠu viŒn khoa h†c khác yêu cÀu nh»ng ngÜ©i tham gia th¿c hiŒn m¶t sÓ bài ki‹m tra mang tính Çåo ÇÙc. Ví dø nhÜ h† phäi quy‰t ÇÎnh xem có nên chuy‹n hܧng m¶t chi‰c xe Çang s¡p cán ch‰t 5 công nhân. ñ‹ cÙu các công nhân, h† phäi gåt m¶t cái cÀn, ÇÄy chi‰c xe lŒch hܧng và ch¡c ch¡n së cán ch‰t m¶t ngÜ©i khác.

H† nhanh chóng th¿c hiŒn thao tác này, tÜÖng t¿ nhÜ nh»ng ngÜ©i không bÎ chÃn thÜÖng vùng não. M¶t nhóm thÙ ba gÒm nh»ng ngÜ©i bÎ chÃn thÜÖng não nhÜng không vào khu v¿c ventromedial, cÛng th¿c hiŒn cùng m¶t quy‰t ÇÎnh.

Cä ba nhóm cÛng nhanh chóng tØ chÓi viŒc làm håi ngÜ©i khác trong tình huÓng không Çòi hÕi cái ch‰t. H† không cho con gái tham gia vào lïnh v¿c sách báo ÇÒi truœ dù có nghèo nhÜ th‰ nào Çi n»a, ho¥c gi‰t m¶t em bé mà h† không th‹ nào chæm sóc ÇÜ®c.

NhÜng có m¶t s¿ khác biŒt rÃt rõ ràng n‰u nhÜ ª Çó không có m¶t cái cÀn gåt: khi mà h† phäi quy‰t ÇÎnh m¶t tác Ƕng tr¿c ti‰p (Ví dø nhÜ xô m¶t ngÜ©i ra trܧc chi‰c xe) Ç‹ cÙu nh»ng ngÜ©i khác.

Nh»ng ngÜ©i bÎ chÃn thÜÖng vùng ventromedial có tÌ lŒ gÃp hai lÀn so v§i ngÜ©i bình thÜ©ng khi quy‰t ÇÎnh h† së xô m¶t ngÜ©i vào chi‰c xe (N‰u Çó là tuÿ ch†n duy nhÃt) ho¥c ÇÀu Ƕc m¶t ngÜ©i bÎ bŒnh AIDS Çang muÓn lây lan cho nh»ng ngÜ©i khác, hay bóp ch‰t m¶t ÇÙa bé Çang khóc chÌ Ç‹ che giÃu không Ç‹ cho kÈ thù khám phá ra nÖi ngÜ©i thân và bån bè Çang trú Än.

Ti‰n sï Michael Koenigs, viŒn y khoa Hoa Kÿ, ngÜ©i lãnh Çåo công trình nghiên cÙu khi còn làm viŒc ª Çåi h†c Iowa nói: "S¿ khác biŒt ª các bŒnh nhân ventromedial là h‰t sÙc rõ ràng". Sau khi nhiŠu lÀn ÇÜa ra quy‰t ÇÎnh trong tình trång xung Ƕt gay g¡t nhÜ vÆy, m¶t bŒnh nhân nói v§i ông: "Jeez, tôi Çã trª thành kÈ sát nhân".

M¶t vài tác giä khác là ti‰n sï Daniel Tranel thu¶c Çåi h†c Iowa, cÛng là nhà thÀn kinh h†c tåi Çåi h†c Harvard, Çåi h†c Nam California và ViŒn công nghŒ California.

Khu v¿c ventromedial là m¶t khu v¿c giao thoa gi»a các vùng não có nhiŒm vø ti‰n tri‹n nh¢m giúp Ç« con ngÜ©i lÅn các loài Ƕng vÆt h»u nhÛ khác ÇÜa ra ÇÎnh hܧng cÖ bän. Khu v¿c này cÛng có liên k‰t v§i nh»ng khu v¿c sâu hÖn, vô thÙc hÖn nhÜ vùng mô t‰ bào não và amygdala, m¶t mô t‰ bào thÀn kinh ghi nhÆn s¿ Çe doå, các tác Ƕng xã h¶i hay nhiŠu thÙ khác. Khu v¿c ventromedial giao thoa v§i nh»ng tín hiŒu tØ các khu v¿c nói trên và nhiŠu khu v¿c khác, trong Çó có cä kš Ùc cäm xúc, Ç‹ hình thành các phän Ùng xã h¶i quen thu¶c.

Ti‰n sï Antonio Damasio, ÇÒng tác giä và nhà thÀn kinh h†c tåi viŒn nghiên cÙu não U.S.C nhÆn xét: "Khu v¿c này khi hoåt Ƕng së kích thích các cäm xúc xã h¶i mà chúng ta thÜ©ng thÃy, ví dø nhÜ s¿ bÓi rÓi, t¶i l‡i, lòng thÜÖng, tÃt cä ÇŠu phän ánh hành vi xã h¶i cûa chúng ta". Nh»ng cäm giác nhày së tác Ƕng trª låi vào hoåt Ƕng Çánh giá có š thÙc cûa não, tåo ra s¿ cæng th£ng thÜ©ng thÃy khi m¶t xå thû súng b¡n tÌa trܧc khi bóp cò nh¡m vào kÈ thù.

S¿ cæng th£ng này cÛng phän Ùng tác Ƕng qua låi gi»a các khu v¿c não, nh»ng thay Ç°i vŠ quan Çi‹m Çåo ÇÙc xäy ra khi khu v¿c ventromedial b¡t ÇÀu làm viŒc. Khu v¿c ventromedial không chÌ giúp cho não th¿c hiŒn các quy‰t ÇÎnh Çåo ÇÙc trong m¶t nhóm các hoåt Ƕng ª mÙc Ƕ hËp - ví dø nhÜ bäo vŒ mång sÓng cûa m¶t thành viên sau m¶t trÆn Çánh. Khi mà xã h¶i con ngÜ©i ngày càng trª nên phát tri‹n r¶ng l§n và phÙc tåp, khu v¿c này cÛng tham gia vào hoåt Ƕng phân tích nh»ng tình huÓng khó xº. NhÜng khu v¿c ventromedial nguyên thûy vÅn ti‰p tøc Çóng ch¥t nó vào nh»ng cäm xúc có tØ nguyên thu›: Bäo tÒn mång sÓng cûa m¶t ngÜ©i khác.

Ti‰n sï Damasio nói: "Hãy nghï ljn nó m¶t cách tÓt ÇËp hÖn: chúng ta Çã may m¡n có m¶t cÖ ch‰ nhÜ th‰ này và träi qua nhiŠu næm n»a, con ngÜ©i vÅn së ti‰p tøc làm viŒc Ç‹ hoàn thiŒn nó".